کرمان رصد - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شعاری که مدت‌ها در جدل‌های سیاسی در ایران مطرح می‌شد، حالا به صحن مجلس می‌رود. حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نایب‌رئیس اول کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی اعلام کرد طرحی سه‌فوریتی برای خروج از ان‌پی‌تی تنظیم شده و در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.
روحاله نخعی| بحث خروج ایران از معاهده منع گسترش تسلیحات یا همان ان‌پی‌تی، فعلاً در دستور کار مجلس است و ادعاها و موضع‌گیری‌ها درباره آن ادامه دارد. در میانه این بحث‌ها، قاعدتاً باید نظرات تحلیلی و کارشناسی درباره سود و زیان چنین اقدامی و چشم‌انداز کوتاه‌مدت و بلندمدت پس از آن اهمیت داشته باشد. برای بررسی مٌوضوع به سراغ یک دیپلمات سابق ایران و یک کارشناس روابط بین‌الملل رفته‌ایم و ارزیابی‌شان را از این بحث پرسیده‌ایم. کوروش احمدی، دیپلمات اسبق نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد و رحمن قهرمان‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل، هر کدام از نظرگاه خود به سؤالات ما در این باره پاسخ داده‌اند، اما مواضع هر دو سمت ارزیابی منفی از ایده خروج از ان‌پی‌تی، همگراست. گفت‌وگوهای هم‌میهن با این دو کارشناس برجسته را در ادامه می‌خوانید.
شعاری که مدت‌ها در جدل‌های سیاسی در ایران مطرح می‌شد، حالا به صحن مجلس می‌رود. حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نایب‌رئیس اول کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی اعلام کرد طرحی سه‌فوریتی برای خروج از ان‌پی‌تی تنظیم شده و در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت. طبق صحبت‌های حاجی‌دلیگانی، این طرح سه‌فوریتی به گونه‌ای طراحی شده که به سرعت قابلیت اجرایی‌شدن داشته باشد.
ابراهیم عزیزی، نماینده شیراز و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس البته خبر داده که حرارت در مجلس از این هم بالاتر است و سه طرح برای خروج از ان‌پی‌تی در این کمیسیون مطرح است. نکته البته این است که فعلاً در وزارت خارجه مخالفتی تلویحی با این ایده مطرح شده است. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، اخیراً در مصاحبه‌ای با رسانه چینی شین‌هوا گفته: «ما عضو معاهده منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) هستیم و تا زمانی که عضو این معاهده باشیم، باید بتوانیم از حقوق خود، از جمله حقوق مندرج در ماده 4 معاهده، بهره‌مند شویم.»
می‌توان از این تعبیر برداشت کرد که فعلاً دستگاه دیپلماسی قصد دارد بر اساس ان‌پی‌تی حرکت کند و نه به سمت خروج از آن. شورای امنیت ملی نیز که در طرح پیشین مجلس، تصمیم‌گیر اقدامات در قبال آژ‌انس هم بود، فعلاً اقدامی در این باره نکرده و علی لاریجانی، دبیر جدید این شورا هم موضعی درباره خروج از ان‌پی‌تی نگرفته‌است. سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه نیز می‌گوید اما بحث هنوز لااقل در مجلس مطرح است.
البته صحبت‌ها درباره چنین اقدامی از سوی ایران مدت‌هاست از سوی برخی جریان‌های تندرو مطرح می‌شود. ادعا این است که ایران در واکنش به اقدامات طرف‌های مقابل، باید از ان‌پی‌تی خارج شود؛ خروج از ان‌پی‌تی در این نگاه به عنوان تلافی، تنبیه، تهدید یا هشدار مطرح می‌شود. به نظر برخی حامیان این طرح، بناست اعلام خروج ایران از ان‌پی‌تی، باعث شود طرف‌های اروپایی، آمریکایی یا حتی شاید اسرائیلی، به خودشان بیایند و متوجه شوند نباید با ایران بیش از این تقابل کنند، بلکه باید دست از اقدامات ناشایست خود بردارند، برنامه هسته‌ای ایران را به شکل فعلی بپذیرند، تحریم‌ها را بردارند، پرونده را ببندند و به وضعیت اوکراین و جاهای دیگر رسیدگی کنند. در واقع انتظار مدافعان خروج از ان‌پی‌تی این است که این اقدام ایران طرف مقابل را مجبور خواهد کرد که بچه خوبی باشد!
هیچ‌کس البته توضیح نمی‌دهد که این اقدام با چه سناریویی بناست رخ دهد. اقدامات پیشین ایران با الگوها و انگیزه‌های مشابه که لااقل به ظاهر تا حدی فکرشده‌تر هم بوده‌اند، کار کشور را به این نقطه رسانده‌اند اما با منطق حامیان این پیشنهاد، بناست این بار دیگر ماجرا فرق کند. خروج از یک معاهده طبق عقل منطق باید به معنای تصمیم به اجرای اقداماتی برخلاف تعهدات پذیرفته در معاهده باشد اما بسیاری از حامیان ایده خروج از ان‌پی‌تی نمی‌گویند ایران دقیقاً بناست بعد از خروج از ان‌پی‌تی چه کند؟ آیا قرار است به سمت ساخت بمب برود؟ ایده برخی دیگر اقدام به غنی‌سازی نود درصدی است.
مشخص نیست اگر تصمیم نظام، حرکت به سمت سلاح هسته‌ای نیست (که بارها هم بر آن تاکید شده) چرا خروج از ان‌پی‌تی باید رخ دهد و چرا ایران باید به سمت غنی‌سازی 90 درصدی برود؟ اساساً غنی‌سازی 90 درصدی چه ارزشی برای ایران دارد؟ آیا به تبعات این اقدام فکر شده است؟ اگر بناست با غنی‌سازی در میزان و گستره بالاتر، ایران تهدید حرکت به سمت سلاح هسته‌ای را مطرح کند، بدون اینکه واقعاً اقدامی در این زمینه بکند، نتیجه این خواهد شد که ایران تصمیم می‌گیرد هزینه اقدامی را بپردازد، بدون اینکه واقعاً قصدش را داشته باشد.
این یعنی خوردن پیاز، و بعد خوردن کتک و در نهایت به دار کشیده شدن. برخی دیگر هم می‌گویند گام بعدی حرکت به سمت ساخت بمب اتم است، لابد با این تصور که ایران می‌تواند تمام مسیر باقیمانده را بدون دردسر و مشکل طی کند و به نتیجه‌ای قابل‌استفاده برسد. همه این بحث‌ها در حالی است که به گفته مقامات وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی ایران، برنامه هسته‌ای فعلاً متوقف است. خبری که با توجه به حملات گسترده‌ای که باز به گفته همان مقامات، آسیب‌های جدی وارد کرده، منطقی و قریب به واقعیت هست.
به عبارت دیگر، تندروها حرفشان این است که ایران در شرایطی که فعلاً امکان غنی‌سازی در سطح پیشین را هم ندارد، باید تهدید کند که برنامه هسته‌ای را به سطح بالاتری می‌برد و از ان‌پی‌تی خارج می‌شود، آنهم بدون اینکه بتواند اقدامی واقعی در این زمینه بکند. کجای این ایده منطقی و عقلانی و معطوف به نتیجه است؟
لابد برداشت‌شان این است که با این اقدام طرف مقابل عقب‌نشینی خواهد کرد. بدون اینکه مشخص باشد، با کدام محاسبه پویه‌شناسی قدرت، طرف مقابل بناست تصور کند تنها ابزارش برای مواجهه با تهدید ایران، پذیرش خواست ایران خواهد بود. اصل پرونده هسته‌ای در تمام این سال‌ها، بر سر این چالش بوده: ایرانی که عضو ان‌پی‌تی است، می‌خواهد برنامه غنی‌سازی هسته‌ای داشته باشد و طرف‌های دیگر مخالف‌اند؛ حامیان این طرح اما تصور می‌کنند اگر ایران عضو ان‌پی‌تی هم نباشد و مطلقاً تعهدی در زمینه ابعاد و اهداف برنامه هسته‌ای نداشته باشد، ناگهان موضع طرف مقابل تغییر می‌کند.
گروهی دیگر البته نگاهی از این فراتر دارند و معتقدند اصلاً ایران باید به استقبال تقابل و حتی گزینه نظامی برود. به اعتقاد این گروه، ایران می‌تواند علاوه‌بر تهدیدات و تحریم‌ها از سوی اسرائیل و آمریکا، همزمان با قدرت‌های اروپایی، چین، روسیه و هر کشوری که با هر کدام از این‌ها رابطه دارد، یعنی تقریباً تمام دنیا، مقابله کند، در مقابل اقدامات نظامی مشترکی که دیگر به اندازه جنگ 12 روزه هم مخالفت بر نخواهد انگیخت، نه‌تنها بایستد، بلکه طرف مقابل را از پا در بیاورد. چنین تصوری، بسیار منطقی است، اگر هیچ‌کدام از واقعیت‌های روی زمین و آسمان داخل و خارج از کشور را در نظر نگیریم.
در این میان، برخی شاید امید داشته باشند که این نگاه در مجلس محبوس باشد و در دولتی که مواجهه مستقیم و اجرایی با موضوع دارد، واقع‌گرایی بیشتری دیده شود. لابد برای راحت‌کردن خیال آن‌ها بود که محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور دیروز چنین موضع قاطعی گرفت: «غربی‌ها تحریم‌های ظالمانه آمریکا را دیدند. حالا مکانیسم ماشه را فعال کنند ببینند چه چیزی درمی‌آید. آخرین برگشان را هم رو کنند. ما هنوز برگ اول‌مان را هم رو نکرده‌ایم.»
بازار ![]()