کرمان رصد - زومیت / اخترشناسان شواهدی از وجود سیاره‌ای به اندازه زمین را یافته‌اند که با سیاره نهم یا ایکس تفاوت دارد و ممکن است مدار اجرام فرانپتونی را کج کرده باشد.
منظومه‌ی شمسی مرز مشخصی ندارد. در فراسوی نپتون، تأثیر خورشید از برخی جهات آن‌قدر کم است که دوقلوهای وویجر توانستند از قلمرو ستاره‌مان خارج و به فضای میان‌ستاره‌ای وارد شوند. بااین‌حال، هنوز دنباله‌دارها و اجرام بزرگ‌تر در فواصل بسیار دور به‌دور خورشید می‌چرخند.
بازار ![]()
اخترشناسان از چندی پیش به این فکر می‌کنند که در آن نواحی تاریک، جایی که خورشید تنها یکی از ستارگان آسمان است، چه چیزی ممکن است پنهان باشد. اکنون گروهی از پژوهشگران احتمال وجود یک سیاره‌ی جدید را مطرح کرده‌اند؛ البته نه همان سیاره‌ای که شاید تصور کنید.
جهان پیشنهادی همان سیاره مشهور نهم نیست؛ دنیایی فرضی بزرگ‌تر از زمین اما کوچک‌تر از نپتون که فرض می‌شود فاصله‌اش از خورشید به دست‌کم 300 واحد نجومی و شاید حتی بیشتر می‌رسد. ایده‌ی وجود سیاره‌های ناشناخته‌ی بیشتر در منظومه‌ی شمسی بسیار قدیمی است. پیش از طرح فرضیه‌ی سیاره نهم، زمانی که پلوتو هنوز به سیاره کوتوله تنزل نیافته بود، این ایده نام «سیاره X» را به خود گرفت که هم به شماره 10 در اعداد رومی و هم نماد مجهول در ریاضیات اشاره دارد.
اکنون عنوان «سیاره ایکس» با «سیاره نهم» پیوند خورده است؛ از همین‌رو، تیم پژوهشی به سرپرستی امیر سراج، اخترشناس از دانشگاه پرینستون و همکارانش پیشنهاد کرده که این جهان فرضی جدید «سیاره ایگرگ» (Y) نامیده شود. شواهد پیشنهادی برای وجود این جرم فرضی از انحراف صفحه‌ی مداری اجرام فرانپتونی دور (TNO) به دست آمده است. دراصل، مدار این اجرام درمقایسه با صفحه‌ی منظومه‌ی شمسی به‌طور مداوم کج به‌نظر می‌رسد.
تاکنون تعداد زیادی TNO شناسایی شده‌اند و احتمالاً شمار بسیار بیشتری در انتظار کشف هستند. تیم پژوهشی، اجرامی را بررسی کرد که از فاصله‌ی بین 50 تا 400 واحد نجومی، به‌دور خورشید می‌چرخند. آن‌ها به‌دقت اجرامی را که مدارشان با نپتون در رزونانس است (مثلاً جرمی که به‌ازای هر 10 بار گردش نپتون، یک بار مدارش را کامل می‌کند) کنار گذاشتند و سپس توزیع باقی اجرام را بررسی کردند.
در اجرام فرانپتونی دور با فاصله‌ی بین 50 تا 80 واحد نجومی، هیچ انحرافی از صفحه منظومه شمسی دیده نمی‌شود؛ اما شواهد آماری نشان می‌دهد که در فواصل بین 80 تا 200 و همچنین 80 تا 400 واحد نجومی، انحرافی حدود 15 درجه وجود دارد. تنها دو درصد احتمال دارد که این انحراف صرفاً خطا یا اتفاق باشد و اگر چنین نباشد، کشف TNO-های بیشتر باید آن را تأیید کند.
پژوهشگران باور دارند که اگر شواهد موجود تصادفی نباشد، بهترین توضیح برای آن، وجود سیاره‌ای با جرمی بین عطارد و زمین است که در فاصله‌ی 100 تا 200 واحد نجومی به‌دور خورشید می‌چرخد. جرمی در حد پلوتو نیز می‌تواند توجیه‌کننده باشد؛ اما سناریوی مطلوب‌تر نیست. هر جرمی بزرگ‌تر از زمین نیز باید در بازه‌ی 50 تا 80 واحد نجومی انحراف ایجاد می‌کرد و احتمالاً تاکنون شناسایی شده بود.
پژوهش‌های مستقل پیشین نیز وجود سیاره‌ای مشابه «سیاره ایگرگ» را برای توضیح همین انحراف یا دیگر ویژگی‌های اجرام فرانپتونی دور مطرح کرده بودند. خبر خوب این است که به لطف رصدخانه ورا روبین و پیمایش ده‌ساله‌اش، وجود چنین سیاره‌ای می‌تواند ظرف چند سال آینده تأیید یا رد شود.
نویسندگان مقاله نوشته‌اند: «در نهایت، یادآوری می‌کنیم که سیاره‌ی فرضی ایگرگ همان‌طور که در این پژوهش توصیف شده، در صورت قرارداشتن در محدوده‌ی پوشش رصدخانه ورا روبین، به احتمال زیاد توسط آن قابل شناسایی خواهد بود. اگر چنین جرمی وجود داشته باشد اما به‌دلیل موقعیتش در آسمان (مثلاً عرض دایرهالبروجی زیاد) توسط ورا روبین قابل مشاهده نباشد، این رصدخانه در هرصورت جزئیات انحراف صفحه‌ی کمربند کویپر را که ناشی از این سیاره است، روشن خواهد کرد.»
مقاله پژوهشگران برای انتشار در نشریه MNRAS پذیرفته شده و در پایگاه داده آرکایو در دسترس است.