بزرگنمايي:

کرمان رصد -  با ­افزایش بحران بیابان­‌زایی و دیگر مشکلات زیست محیطی ناشی از آن در سال­‌های اخیر، بخش قابل توجهی از مرکز و جنوب ایران امروزه به مناطق کویری تبدیل شده است. این اراضی کویری، بخش­‌هایی از اصفهان، کرمان، سمنان، سیستان و بلوچستان و دیگر استان‌­ها را در بر می‌گیرند.
ب در این رابطه به بهانه 27 خرداد «روز جهانی مبارزه با بیابان­‌زایی» با جواد عباسلو -کارشناس و فعال محیط زیست- و عاطفه موسوی -دانش‌­آموخته دکترای زمین شناسی- به گفت­گو پرداختیم تا از تجربیات خود در مبارزه با بیابان‌زایی بگویند و ابعاد گوناگون این بحران و راهکارهای متناظر با آن را بررسی کنیم.
تلاش برای مقابله گرد و خاکی که امان بریده است/ مالچ رسی واحد اصفهان چه می‌کند؟
توزیع بذر میان مردم، همراه با چالش، اما نسبتاً موفق بوده است جواد عباسلو در این رابطه گفت: در نوروز 1393 با همکاری گروهی از حافظان محیط زیست در کرمان، مقدار قابل توجهی بذر بادام کوهی را بسته‌بندی کرده و بین مردمی که در حال عبور از خروجی‌های شهر برای گذراندن «سیزده به‌در» بودند، پخش کردیم. با این روش، توانستیم تعداد زیادی از مردم را برای کمک به توان‌بخشی طبیعت، سازمان‌دهی کنیم. هرچند به دلیل عدم کشت صحیح، بسیاری از این بذرها به مرحله رشد نرسیدند، اما در نهایت موفق به رویاندن بوته‌های قابل توجهی در اراضی استان کرمان شدیم که بسیار جای امیدواری داشت.
تغییرات دولتی، پاشنه آشیل کنشگری زیست‌محیطی وی افزود: سازمان­ منابع طبیعی و سازمان جنگل‌­های کشور هم‌یاری خوبی با طرح‌های بیابان زدایی داشتند و این کمک‌ها به فعالیت‌های ما سرعت بخشید. این همکاری در سال­‌های بعد نیز ادامه یافت و در شهر­های مختلفی از جمله پاریز در استان کرمان توانستیم طرح‌های خوبی را برای مقابله با بیابان‌زایی اجرا کنیم. البته با هربار تغییرات مدیریتی در سطح سازمان‌های زیست محیطی، متأسفانه قدری از سرعت فعالیت‌ها کاسته شد.
کمربند سبز سیرجان-شیراز نتیجه همکاری صنعت و فعالان محیط زیست عباسلو ادامه داد: سال 1396 طرحی را به سازمان منابع طبیعی کرمان ارائه دادیم که در این طرح پیشنهاد درخت‌کاری در اراضی بین معادن استان کرمان و شهر­های متصل به آن‌ها مطرح شد؛ سازمان منابع طبیعی کرمان این طرح را به معدن گل­­‌گهر سیرجان ابلاغ کرد و این معدن نیز با نهایت همکاری، سریعاً وارد عمل شد و 5000 هکتار از اراضی ملی را که سازمان منابع طبیعی به این طرح اختصاص داده بود، درخت‌کاری کرد. امروز نتیجه اجرای این طرح، تبدیل یک عرصه مستعد بیابان‌زایی، به یک فضای سبز زیبا در جاده سیرجان­-شیراز است!
معدن‌کاری برای خاک مخرب است/ باید سالانه «یک میلیارد بذر» کاشته شود این فعال محیط زیست خاطرنشان کرد: البته عملکرد صنایع، همیشه هم‌سوی محیط زیست نبوده است. معادن با گودبرداری­‌های خود برای استخراج سنگ‌­ها و فلزات، باعث جا­به­‌جایی خاک می‌شوند. آن‌ها برای تأمین آب مصرفی خود نیز دست به برداشت­ غیر­اصولی از منابع آبی می‌زنند که این موضوع هم به بیابان ­زایی دامن می‌زند. برخی از معادن برای جبران این خسارت­‌های زیست محیطی، پروژه­‌هایی را اجرا کرده‌اند تا آسیب‌­های وارد شده به طبیعت، به شکل دیگری و تا حدی جبران شود.
عباسلو در پایان گفت: طبق طرح جدید دولت باید برای حمایت از اقلیم کشور و مبارزه با بیابان‌زایی، سالانه 1,000,000,000 بذر درخت کاشته شود. این طرح در ایران آینده خوبی دارد. من ظرف چند سال گذشته با این طرح همکاری داشته‌ام؛ به همین منظور، حدود 300 کیلوگرم بذر برای کشت در مناطقی از نیشابور ارسال کردیم و اکنون شاهد رشد آن‌­ها هستیم.
مالچ پاشی از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند در ادامه عاطفه موسوی دانش‌آموخته دکتری زمین شناسی گفت: بیابان ­زایی بیش‌تر به­ دلیل فرسایش ماسه رخ می­‌دهد. در طرح­‌های بیابان ­زدایی با روش مالچ پاشی [ایجاد پوشش غیرزنده بر روی سطح خاک] از جابه‌­جایی و فرسایش خاک جلوگیری می‌شود. این روش در کشور­های در حال توسعه مثل چین در سال‌های گذشته استفاده شده و اکنون در ایران هم در حال اجراست.
بذرهای مقاوم، راهی برای نجات اقلیم‌های خشک و شور وی افزود: ایران در دهه‌­های اخیر با کمک سازمان­‌های ذی‌ربط، توانسته قدم‌­های خوبی را در زمینه بیابان‌زدایی بردارد. در این راستا، می‌­توان به اختصاص زمین با مساحت زیاد برای کشت بذر­های مقاوم اشاره کرد. در زمین‌های شور و بیابانی از بذر­هایی مثل بادام کوهی، کُندر و اکالیپتوس به دلیل مقاومت بالا و قابلیت رشد استفاده می‌­شود. این گیاهان پس از رشد باعث تعدیل شرایط اقلیمی محیط خود می‌شوند و به منطقه رطوبت می‌دهند؛ به همین ­خاطر، وزن خاک سنگین‌­تر و از جا­به­‌جایی آن جلوگیری می‌­شود. هم‌چنین خود درخت‌ها و درختچه‌های روییده در منطقه، از خاک محافظت می‌کنند.
این متخصص زمین­‌شناسی خاطرنشان کرد: طرح ایجاد پوشش طبیعی با گیاهان مقاوم و بومی از سال 1388 در ایران آغاز شده و 300 سازمان ذی‌ربط، با آن همکاری داشته­‌اند. از مهم‌­ترین سازمان‌های حامی این طرح زیست محیطی­ می‌­توان به سازمان جنگل­‌ها و مراتع کشور، سازمان آب‌خیزداری کشور و سازمان زمین­ شناسی اشاره کرد.
می‌توان زمین را به جای بهتری تبدیل کرد موسوی در پایان اظهار داشت: معادن با استخراج­ بی­‌رویه و برداشت غیر اصولی از منابع آب زیرزمینی، باعث تغییر شرایط جوی در منطقه می­‌شوند و پوشش گیاهی را از بین می­‌برند؛ نتیجه چنین فعالیت‌هایی، بیابان‌­زایی است. البته باید توجه داشت که کره زمین در فرآیندی چندین میلیون ساله به سمت گرم‌تر شدن پیش می­‌رود. اما همان‌گونه که گفته شد، طرح‌­های خوبی برای جلوگیری از آسیب به محیط زیست و ترمیم آسیب‌های قبلی وجود دارد که می‌تواند کره زمین را به جای بهتری برای زندگی بشریت تبدیل کند.
شایان ذکر است بیابان‌زایی در ایران با سرعت 4 کیلومتر مربع در ساعت و در وسعتی معادل 182 منطقه در 18 استان کشور، بیش از 80 درصد مساحت ایران را خشک کرده است. مهم‌ترین علل بیابان‌زایی عبارت‌اند از قطع درخت‌ها و جنگل‌تراشی، چرای بی‌رویه دام، برداشت شدید آب‌های زیرزمینی، تبدیل اراضی ملی به ویلا و زمین کشاورزی، افراط در استفاده از سموم کشاورزی و هم‌چنین شخم‌زنی در جهت شیب. کارشناسان معتقدند با تقویت آگاهی عمومی، ارتقای سطح زندگی در مناطق در معرض کویری شدن، حفاظت از خاک و آب و جنگل‌ها و در نهایت همت همه‌جانبه دستگاه‌های متولی برای «بیابان زدایی»، می‌توان با روند کنونی کویری شدن خاک زرخیر ایران مقابله کرد.