کرمان رصد- تصاویر منتشر شده از خانه همه چیز را می‌گویند، خانه‌ای
ارزشمند با معماری و تزئینات منحصر بفرد خود که در عین ناباوری در حال
ریختن‌اند و تا امروز فقط پایه‌های نگه‌دارنده چوبی و فلزی، حافظ آن‌ها
بوده‌اند. نه علم و دست مرمتگرانی که می‌توانند خانه را به همان سال‌های
دوره‌ی فتحعلی شاه قاجار برگردانند.
خانه را آقا غلامعلی، از ثروتمندان و خیران
مشهور کرمان در دوره‌ی فتحعلیشاه قاجار و در بافت تاریخی امروز ساخت. او
را به واسطه‌ی همین خیّر بودن و این‌که نیازمندان به آن رجوع می‌کردند «آقا
غلامعلی قبله‌ی عالم» می‌نامیدند، نشانه‌ی دیگر خیرخواهی او، مسجد آقا
غلامعلی در کنج جنوب شرقی میدان ارگ کرمان است که کتیبه‌ی مسجد تاریخ 1229
قمری مصادف با اواسط سلطنت فتعلیشاه قاجار را نشان می‌دهد.
هر چند خانه را در 28 فروردین 1380 به
قدمتِ پهلوی در فهرست آثار ملی به ثبت رساندند، اما برخی از کارشناسان و
حتی مالکان بنا، قدمت خانه را دست‌کم متعلق به دوره‌ی قاجار می‌دانند.
امید ابراهیمی – فعال میراث فرهنگی
کرمان – درباره‌ی سیر تغییر و تحولاتی که این خانه‌ی تاریخی از زمان احداثش
تا امروز گذارنده، به ایسنا می‌گوید: «پس از آقا غلامعلی، پسرش حاج
اسدالله مشار التجار در این خانه ساکن شد و بخش‌هایی به بنا افزود،بعد از
او نیز دامادش «آقا شیخ عباس موحدی»، از مجتهدان و وعاظ به نام کرمان، خانه
را از وراث‌اش خریداری کرد و این خانه بعد از آن به «خانه‌ی موحدی» شهرت
پیدا کرد، در همین دوره «آقا سید حسین خوشرو» به خانه‌ی رو به رویی خانه‌ی
موحدی که هدیه‌ی یکی از متمولین زرتشتی بود، آمد و بعد از آن مراسم
روضه‌خوانی مشهور خود را در آن‌جا برگزار می‌کرد.
همسایگی آقا سید حسین و آقا شیخ عباس و
برگزاری مراسم مذهبی در هر دو خانه و از سوی دیگر مجاورتِ این دو بنای
ارزشمند با تکیه‌ها و مساجد این محلات، محله را به مرکز فرهنگی مذهبی برای
مردم کرمان تبدیل کرده بود.
در سال 1335 شمسی سکونت برادران موحدی تا
سال‌ها بعد در این خانه ادامه داشت و حیاط دوم خانه - نوکرخانه و اصطبل-
توسط پسر دوم خانواده از بنای اصلی تفکیک و خانه‌ی جدیدی در آن ساخته شد.
بنای اصلی نیز محل سکونت پسر اول خانواده بود، تا پس از زلزله‌ی سال 1360
گلباف و آسیب‌هایی که به جبهه‌ی جنوبی بنا وارد شد، این خانه توسط
خانواده‌ی موحدی فروخته شد.»
او با اشاره به این‌که بعد از فروش این
بنای تاریخی، آن به مرور متروکه شد، می‌گوید: «با کمال تأسف در سال‌های پس
از آن مالکان بنا با قصد تخریب و ساخت ساختمان جدید، به روش‌های مختلف
آسیب‌های جدی به بنا وارد کردند.
آسیب‌هایی مانند برداشتن و فروختن آجر فرش و
آجرهای شرفی بام، سوراخ کردن برخی سقف‌ها، تخلیه‌ی نخاله‌ی ساختمان‌های
مجاور در بنا، خارج کردن تمام درها یا پنجره‌ها از چارچوب سازه تا سرانجام
در سال 1394 بنا توسط مالک فعلی خریداری و مرمت بنا آغاز شد.»
وی با اشاره به این‌که در زمان انجام
مرمت‌ها و حفاظت از بنا،شواهدی مبنی بر قدیمی‌تر بودن بنا به دست آمده
بودند، اضافه می‌کند: احتمالا آن نشانه‌ها قدمت این خانه‌ی تاریخی را حداقل
تا دوره‌ی صفویه به عقب برمی‌گرداند.
ابراهیمی تاکید می‌کند:از مدتی قبل و در
زمانی که این بنا در حال مرمت بود، ناگهان به حال خود رها شد و اکنون
بخش‌های زیادی از این خانه‌ی ارزشمند از بین رفته‌اند!
