چاپ

کرمان رصد - با افزایش بحران بیابان‌زایی و دیگر مشکلات زیست محیطی ناشی از آن در سال‌های اخیر، بخش قابل توجهی از مرکز و جنوب ایران امروزه به مناطق کویری تبدیل شده است. این اراضی کویری، بخش‌هایی از اصفهان، کرمان، سمنان، سیستان و بلوچستان و دیگر استان‌ها را در بر می‌گیرند.
ب در این رابطه به بهانه 27 خرداد «روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی» با جواد عباسلو -کارشناس و فعال محیط زیست- و عاطفه موسوی -دانش‌آموخته دکترای زمین شناسی- به گفتگو پرداختیم تا از تجربیات خود در مبارزه با بیابان‌زایی بگویند و ابعاد گوناگون این بحران و راهکارهای متناظر با آن را بررسی کنیم.
تلاش برای مقابله گرد و خاکی که امان بریده است/ مالچ رسی واحد اصفهان چه می‌کند؟
توزیع بذر میان مردم، همراه با چالش، اما نسبتاً موفق بوده است جواد عباسلو در این رابطه گفت: در نوروز 1393 با همکاری گروهی از حافظان محیط زیست در کرمان، مقدار قابل توجهی بذر بادام کوهی را بسته‌بندی کرده و بین مردمی که در حال عبور از خروجی‌های شهر برای گذراندن «سیزده به‌در» بودند، پخش کردیم. با این روش، توانستیم تعداد زیادی از مردم را برای کمک به توان‌بخشی طبیعت، سازمان‌دهی کنیم. هرچند به دلیل عدم کشت صحیح، بسیاری از این بذرها به مرحله رشد نرسیدند، اما در نهایت موفق به رویاندن بوته‌های قابل توجهی در اراضی استان کرمان شدیم که بسیار جای امیدواری داشت.
تغییرات دولتی، پاشنه آشیل کنشگری زیست‌محیطی وی افزود: سازمان منابع طبیعی و سازمان جنگل‌های کشور هم‌یاری خوبی با طرح‌های بیابان زدایی داشتند و این کمک‌ها به فعالیت‌های ما سرعت بخشید. این همکاری در سال‌های بعد نیز ادامه یافت و در شهرهای مختلفی از جمله پاریز در استان کرمان توانستیم طرح‌های خوبی را برای مقابله با بیابان‌زایی اجرا کنیم. البته با هربار تغییرات مدیریتی در سطح سازمان‌های زیست محیطی، متأسفانه قدری از سرعت فعالیت‌ها کاسته شد.
کمربند سبز سیرجان-شیراز نتیجه همکاری صنعت و فعالان محیط زیست عباسلو ادامه داد: سال 1396 طرحی را به سازمان منابع طبیعی کرمان ارائه دادیم که در این طرح پیشنهاد درخت‌کاری در اراضی بین معادن استان کرمان و شهرهای متصل به آن‌ها مطرح شد؛ سازمان منابع طبیعی کرمان این طرح را به معدن گل‌گهر سیرجان ابلاغ کرد و این معدن نیز با نهایت همکاری، سریعاً وارد عمل شد و 5000 هکتار از اراضی ملی را که سازمان منابع طبیعی به این طرح اختصاص داده بود، درخت‌کاری کرد. امروز نتیجه اجرای این طرح، تبدیل یک عرصه مستعد بیابان‌زایی، به یک فضای سبز زیبا در جاده سیرجان-شیراز است!
معدن‌کاری برای خاک مخرب است/ باید سالانه «یک میلیارد بذر» کاشته شود این فعال محیط زیست خاطرنشان کرد: البته عملکرد صنایع، همیشه هم‌سوی محیط زیست نبوده است. معادن با گودبرداری‌های خود برای استخراج سنگ‌ها و فلزات، باعث جابه‌جایی خاک می‌شوند. آن‌ها برای تأمین آب مصرفی خود نیز دست به برداشت غیراصولی از منابع آبی می‌زنند که این موضوع هم به بیابان زایی دامن می‌زند. برخی از معادن برای جبران این خسارت‌های زیست محیطی، پروژه‌هایی را اجرا کرده‌اند تا آسیب‌های وارد شده به طبیعت، به شکل دیگری و تا حدی جبران شود.
عباسلو در پایان گفت: طبق طرح جدید دولت باید برای حمایت از اقلیم کشور و مبارزه با بیابان‌زایی، سالانه 1,000,000,000 بذر درخت کاشته شود. این طرح در ایران آینده خوبی دارد. من ظرف چند سال گذشته با این طرح همکاری داشته‌ام؛ به همین منظور، حدود 300 کیلوگرم بذر برای کشت در مناطقی از نیشابور ارسال کردیم و اکنون شاهد رشد آن‌ها هستیم.
مالچ پاشی از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند در ادامه عاطفه موسوی دانش‌آموخته دکتری زمین شناسی گفت: بیابان زایی بیش‌تر به دلیل فرسایش ماسه رخ می‌دهد. در طرح‌های بیابان زدایی با روش مالچ پاشی [ایجاد پوشش غیرزنده بر روی سطح خاک] از جابه‌جایی و فرسایش خاک جلوگیری می‌شود. این روش در کشورهای در حال توسعه مثل چین در سال‌های گذشته استفاده شده و اکنون در ایران هم در حال اجراست.
بذرهای مقاوم، راهی برای نجات اقلیم‌های خشک و شور وی افزود: ایران در دهه‌های اخیر با کمک سازمان‌های ذی‌ربط، توانسته قدم‌های خوبی را در زمینه بیابان‌زدایی بردارد. در این راستا، می‌توان به اختصاص زمین با مساحت زیاد برای کشت بذرهای مقاوم اشاره کرد. در زمین‌های شور و بیابانی از بذرهایی مثل بادام کوهی، کُندر و اکالیپتوس به دلیل مقاومت بالا و قابلیت رشد استفاده می‌شود. این گیاهان پس از رشد باعث تعدیل شرایط اقلیمی محیط خود می‌شوند و به منطقه رطوبت می‌دهند؛ به همین خاطر، وزن خاک سنگین‌تر و از جابه‌جایی آن جلوگیری می‌شود. هم‌چنین خود درخت‌ها و درختچه‌های روییده در منطقه، از خاک محافظت می‌کنند.
این متخصص زمین‌شناسی خاطرنشان کرد: طرح ایجاد پوشش طبیعی با گیاهان مقاوم و بومی از سال 1388 در ایران آغاز شده و 300 سازمان ذی‌ربط، با آن همکاری داشته‌اند. از مهم‌ترین سازمان‌های حامی این طرح زیست محیطی می‌توان به سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان آب‌خیزداری کشور و سازمان زمین شناسی اشاره کرد.
می‌توان زمین را به جای بهتری تبدیل کرد موسوی در پایان اظهار داشت: معادن با استخراج بی‌رویه و برداشت غیر اصولی از منابع آب زیرزمینی، باعث تغییر شرایط جوی در منطقه می‌شوند و پوشش گیاهی را از بین می‌برند؛ نتیجه چنین فعالیت‌هایی، بیابان‌زایی است. البته باید توجه داشت که کره زمین در فرآیندی چندین میلیون ساله به سمت گرم‌تر شدن پیش می‌رود. اما همان‌گونه که گفته شد، طرح‌های خوبی برای جلوگیری از آسیب به محیط زیست و ترمیم آسیب‌های قبلی وجود دارد که می‌تواند کره زمین را به جای بهتری برای زندگی بشریت تبدیل کند.
شایان ذکر است بیابان‌زایی در ایران با سرعت 4 کیلومتر مربع در ساعت و در وسعتی معادل 182 منطقه در 18 استان کشور، بیش از 80 درصد مساحت ایران را خشک کرده است. مهم‌ترین علل بیابان‌زایی عبارت‌اند از قطع درخت‌ها و جنگل‌تراشی، چرای بی‌رویه دام، برداشت شدید آب‌های زیرزمینی، تبدیل اراضی ملی به ویلا و زمین کشاورزی، افراط در استفاده از سموم کشاورزی و هم‌چنین شخم‌زنی در جهت شیب. کارشناسان معتقدند با تقویت آگاهی عمومی، ارتقای سطح زندگی در مناطق در معرض کویری شدن، حفاظت از خاک و آب و جنگل‌ها و در نهایت همت همه‌جانبه دستگاه‌های متولی برای «بیابان زدایی»، می‌توان با روند کنونی کویری شدن خاک زرخیر ایران مقابله کرد.