اين روزها با تشديد گرم شدن هوا بسياري از افراد براي انجام امور روزانه در ساعت‌هاي اوج گرما ناچار به پذيرش اين هوا هستند و اغلب دچار گرمازدگي مي‌شوند.
گرمازدگي اگر چه تهديدکننده سلامتي و کشنده نيست، اما عدم درمان قطعي به موقع نارسايي‌هاي کليه و قلب را در پي دارد و سرانجام پس از اختلال در سيستم بدن موجب فوت فرد مي‌شود، از اين رو نياز است تا نسبت به کودکان، سالمندان و بيماران خاص به ويژه بيماران قلبي و تنفسي توجه بيشتري شود و حتي‌الامکان در ساعات اوج گرما از بيرون بردن آنها اجتناب کرد.
عواملي که سبب گرمازدگي مي‌شوند
محيط، لباس‌هاي تيره، تابش مستقيم نور آفتاب، عدم آمادگي بدن در انجام فعاليت‌هاي زياد، سن، کم‌آبي، چاقي، برخي بيماري‌ها و مصرف داروهايي مانند داروهاي ادرارآور که منجر به کم‌آبي بدن مي‌شوند از موانعي هستند که جلوي آزادسازي حرارت بدن را به طور طبيعي مي‌گيرند و درنهايت فرد مبتلا به گرمازدگي مي‌شود.
بايد توجه داشت در هواي گرم هرقدر براي فرار از گرماي هوا هم شده سريع‌تر حرکت کنيد، فعاليت بدني شما شدت مي‌يابد.
از لحاظ علمي اختلالات گرمازدگي را به کرامپ‌هاي عضلاني، هيپوترمي و خستگي مفرط تقسيم‌بندي مي‌کنند، اسپاسم عضلات ارادي ناشي از تخليه الکتروليت‌ها در زماني که فرد در معرض گرماي شديد قرار مي‌گيرد، رخ مي‌دهد و اين کرامپ‌ها به دليل تعريق زياد و از دست دادن مقدار زيادي آب و نمک از بدن است.
در خستگي مفرط نيز افراد در معرض گرماي شديد ناچار به تحمل سردرد، سرگيجه، تهوع و اختلال در بينايي مي‌شوند و در نوع هيپوترمي يا سنکوب گرما نيز زماني که فرد در هواي مرطوب و شرجي قرار مي‌گيرد، دماي بدن به بالا 40 درجه سانتيگراد مي‌رسد و فرد دچار افت ناگهاني فشار خون مي‌شود که علائمي مانند غش، تشنج و اغما در اثر اختلال در تنظيم حرارت بدن روي مي‌دهد.
اقدامات اوليه براي درمان گرمازدگي
در درمان گرمازدگي‌هاي خفيف با علائمي مانند ضعف، سردرد و سرگيجه، حالت تهوع، افزايش ضربان قلب پزشکان معتقدند که انتقال فرد به مکان خنک و خوراندن مايعات و اندکي نمک به وي اين حالت را رفع مي‌کند.
اما زماني که فرد دچار گرمازدگي شديد با علائم قرمزي و خشک شدن پوست، تنفس کم عمق، ضربان تند قلب و عدم واکنش مردمک چشم به نور مي‌شود، يک وضعيت اورژانسي است که بايد به سرعت دماي بدن فرد را کاهش داد در غير اين صورت علاوه بر اثرات سوء بر سيستم عصبي؛ کبد، کليه‌ها، قلب و عضلات نيز در معرض آسيب شديد قرار مي‌گيرند و عدم درمان به موقع به تشنج، کما و مرگ فرد گرمازده منجر مي‌شود.
در درمان گرمازدگي شديد بهترين راه رساندن وي به اورژانس است، اما نخستين اقدامي که مي‌توان انجام داد خنک کردن فرد با درآوردن لباس‌هاي او و ريختن آب خنک بر بدنش است، پاهاي او را در محل بالاتري نسبت به بدن او قرار دهيد تا جريان خون بيشتري به سمت سر او برود.
ماساژ دست‌ها و پاهاي او نيز سبب مي‌شود تا خون خنک شده به مغز و مرکز بدن او منتقل شود، اگر شخص به هوش است، او را به نوشيدن آب اجبار کنيد در غير اين صورت تا زمان به هوش آمدن وي بايد بدن او را خنک نگه داشت و براي درمان ضعف از يک نوشيدني خنک به همراه مقداري نمک استفاده کنيد.
بايد مراقب بود در هنگام خنک کردن فرد دماي بدن او به کمتر از 5/39 (پنج و سي و نه) درجه نرسد، زيرا در اين حالت فرد دچار هيپوترمي يا افت ناگهاني دماي بدن مي‌شود.
در حالت عرق‌سوز نواحي از بدن دچار خارش و سوزش مي‌شوند و اين در حالتي اتفاق مي‌افتد که تشديد تعريق موجب آسيب رساندن به سلول‌هاي سطح پوست مي‌شود و يک سد درمقابل خروج عرق ايجاد مي‌کند که تجمع عرق در زير پوست را شامل مي‌شود و برآمدگي‌هاي ريز جوش‌مانندي ايجاد مي‌کند که با ترکيدن آنها محتويات عرق تخليه شده و فرد احساس سوزش پوست دارد.
توصيه شده که در درمان اين حالت به هيچ‌وجه از مواد کاهش دهنده تعريق و يا پودر بچه استفاده نشود، زيرا اين عمل تنها علائم را شدت مي‌دهد، اين حالت پس از چندروز با پوشيدن لباس‌هاي خنک و نخي رفع مي‌شود.
گرمازدگي در ورزشکاران
تمام ورزشکاران، حتي قوي‌ترين و حرفه‌اي‌ترين آنها هم از گرمازدگي در امان نيستند، در هنگام ورزش واکنش بدن به تغييرات دما بسيار زياد و سريع است، هيپوترمي در ورزشکاران زماني ايجاد مي‌شود که بدن به شدت گرماي خود را از دست مي‌دهد و انجام ندادن اقدامات سريع موجب از کار انداختن دستگاه‌هاي قلبي و تنفسي مي‌شود.
احساس خستگي، به سختي حرف زدن، بي حسي دست و پا، احساس لرزش و سرد شدن پوست بدن از علائمي هستند که در ورزشکار مبتلا به گرمازدگي مشاهده مي‌شود، اگر در اين زمان درمان به موقع مانند نوشيدن آب و خنک کردن بدن صورت نگيرد، ماهيچه‌ها و آرواره‌هاي وي سفت شده، دچار تنفس نامنظم و نبض بسيار کم مي‌شود که عدم رساندن سريع اکسيژن به مغز سرانجام خطرناک مرگ را در پي دارد.
ماه‌بانو معصوم‌زاده متخصص طب سنتي و اسلامي در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در کرمان اظهار داشت: افزايش تعريق به منظور مقابله با گرماي محيط نخستين مکانيسم دفاعي بدن است که البته سبب از دست رفتن مايعات درون رگ‌ها مي‌شود و بايد به طريقي جبران شود.
وي افزود: عدم جبران اين کم‌آبي موجب انقباضات عضلاني به صورت اسپاسم‌هاي شديد و ناگهاني در دست يا پا، ضعف، گيجي، تهوع و استفراغ، سر درد، پوست رنگ پريده و افزايش ضربان قلب، تظاهر مي‌کند.
اين پزشک تاکيد داشت که اگر اين علائم جدي گرفته نشود ايجاد شوک گرمايي که درمان آن بسيار مشکل است را منجر مي‌شود که علائم اوليه اين شوک افزايش ضربان قلب، کوتاهي تنفس، خشکي پوست، کاهش حجم ادرار، اختلالات هوشياري و درنهايت کما است.
پيشگيري بهتر از درمان است
معصوم‌زاده با اشاره به اينکه در گرمازدگي پيشگيري موثرتر از درمان است، بيان داشت: بايد شدت و زمان فعاليت کاهش داده شود، حتي‌الامکان زير سايه راه برويد، مصرف مايعات را براي جبران خستگي ناشي از مايعات از دست رفته بدن افزايش دهيد، در صورت بروز علائم گرمازدگي فرد را به محيط خنک انتقال دهيد، لباس‌هاي اضافي وي را درآوريد.
وي تصريح کرد: اگر فرد بي‌هوش نشده، خوراندن مايعات به خصوص همراه با الکتروليت مثلا دوغ شور بهتر از آب است، درصورت بروز تهوع استفراغ در حدي که قادر به نوشيدن مايعات نباشد، دريافت مايعات به صورت تزريق وريدي ضروري است.
اين متخصص طب سنتي خاطرنشان کرد: در صورت طول کشيدن گرمازدگي خون‌رساني به اعضاي حياتي مانند مغز، قلب و کليه مختل مي‌شود و کمبود مايعات تا دو هفته بعد از گرمازدگي نيز مي‌تواند سبب اختلال در کليه شود.
وي متذکر شد: در مکان‌هاي گرم بطري آب به همراه داشته باشيد در اين آب از دانه‌هاي لعاب‌دار مانند خاکشير و قدومه استفاده کنيد، سرکه انگبين به دليل خاصيت دفع صفرا و دفع گرمي کبدي به ويژه اگر با تخم کاسني مخلوط شود در اين فصل بسيار کمک کننده است.