بزرگنمايي:

کرمان رصد - ساماندهی بافت‌های فرسوده به عنوان یکی از مهم‌ترین اهداف مدیریت شهری فرایندی پیچیده است که باید در تمام ابعاد مورد توجه قرار گیرد تا برنامه‌ها و طرح‌های مدیریت شهری در این حوزه موفقیت‌آمیز باشد.
  گذر زمان و تغییر در ساختارهای شهری تأثیر زیادی بر بافت‌های شهر به ویژه بافت‌های فرسوده و تاریخی گذاشته است، کمتر شهری را می‌توان در ایران پیدا کرد که بافت‌های بخشی از شهر دچار فرسودگی و ناکارآمدی نباشد.
 
این فرسودگی موجب وارد آمدن هزینه‌های زیاد به مدیریت شهری می‌شود و رفاه ساکنان شهر را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ لذا ساماندهی و احیای این بخش از شهر از اهمیت زیادی برخوردار است.
احیای بافت‌های فرسوده همواره یکی از دغدغه‌های مدیریت شهری بوده است، زیرا ساماندهی وضعیت نابسامان این بافت‌ها را با چالش‌های زیادی روبه‌رو است و به دلیل مشکلات و موانع قانونی و نبود بسترهای فرهنگی و اجتماعی، طرح‌ها و برنامه‌های در نظر گرفته شده از سوی مدیران شهری در بیشتر موارد در این مناطق با شکست مواجه می‌شود.
در نظر نگرفتن وضعیت محلات قدیمی شهر و پیشینه آن و اعمال رویکردهای یکسان برای تمام بافت‌های فرسوده، اثرات منفی بر روند ساماندهی می‌گذارد. در گفت‌وگو با فرزاد مؤمنی، کارشناس ارشد شهرسازی اهمیت ساماندهی محلات فرسوده و کم‌برخوردار شهر را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ویژگی‌های بافت‌های فرسوده شهر چیست؟
ساماندهی بافت‌های فرسوده شهر نیازمند نگاه ریشه‌ای مدیریت شهری است. فرسودگی تنها به وجود خانه‌هایی با کالبد مخدوش و نابسامان نیست، بلکه چنانچه در محله‌ای بافت ریزدانه و خانه‌هایی با مساحت کم وجود داشته باشد نیز آن بافت فرسوده محسوب می‌شود. بسیاری از بافت‌های فرسوده حاشیه شهرها صورت خودسرانه شکل گرفته است و ما باید این بافت را اصلاح کنیم و تخریب خانه‌ها را در دستور کار قرار دهیم.
بافت‌های فرسوده شهر از چه جنبه‌هایی باید مورد توجه قرار گیرد؟
علت ساخت‌وسازهای حاشیه شهرها باید به صورت ریشه‌ای مورد توجه قرار گیرد، بسیاری از خانه‌های حاشیه شهرها به دلیل مسائل اجتماعی و نبود قانون مؤثر شکل گرفته است، اما بیشترین توجه باید صرف بهبود وضعیت کالبدی بخش‌های فرسوده شهر می‌شود و مسائل اجتماعی و باز زنده‌سازی بافت‌های فرسوده به ویژه در مرکز شهرها مورد توجه قرار نمی‌گیرد در حالی که تبعات اجتماعی این ساخت‌وسازهای غیرقانونی بسیار بیشتر از تبعات کالبدی است و اگر هزاران میلیارد تومان بودجه صرف رفع معضلات بافت‌های فرسوده در مرکز و حاشیه شهرها شود، اما به مسائل اجتماعی توجه نشود، معضلات این بافت‌ها بیشتر می‌شود و به سایر نواحی شهر گسترش پیدا می‌کند.
نقش مدیریت شهری در احیای بافت فرسوده چیست؟
مدیریت شهری به بافت‌هایی می‌پردازد که دارای خانه‌ها کوچک، معابر کم‌عرض و فرسودگی بنا باشد؛ مالکان ساکن در این بافت‌ها به طور معمول توانایی بازسازی و مرمت منازل خود را ندارند. مدیریت شهری تنها به کالبد توجه می‌کند در حالی که دولت با اجرای قوانین می‌تواند معضلات اجتماعی را در بافت‌های فرسوده را رفع کند و علاوه بر ساماندهی بافت کالبدی محلات فرسوده شهر بافت اجتماعی را نیز بهبود ببخشد.
لازم است به منظور احیای بافت‌های فرسوده و بازآفرینی شهری دفاتر تسهیل‌گری در سطح محلات شهر ایجاد و مسئول آن دفاتر از بین ساکنان همان محله انتخاب شود تا به مشکلات ساکنان به خوبی و به طور مستمر رسیدگی شود. نقش مدیریت شهری در احیای بافت‌های فرسوده باید تسهیل کننده و نه حاکمیتی باشد تا مسائل بافت با کمک خود ساکنان حل و از بروز معضلات جدی‌تر جلوگیری شود، در غیر این صورت تشکیل دفاتر تسهیل‌گیری تنها به صورت نمادین خواهد بود و مشکلی از ساکنان حل نخواهد شد.
دفاتر تسهیل‌گری تا چه اندازه در احیای بافت‌های فرسوده مؤثر است؟
زندگی شهروندان ساکن در محلات بافت فرسوده به دلیل شغل کارگری از عصر جریان پیدا می‌کند؛ لذا زمانی که مسئول دفتر بازآفرینی از افراد همان محله انتخاب شود به راحتی می‌توان فرآیند احیای بافت را تسهیل کرد و جلسات مربوط به بازآفرینی را در هر ساعت از شبانه‌روز در مسجد محله تشکیل داد، این کار موجب ایجاد شبکه اجتماعی و افزایش اعتماد مردمی به یکدیگر می‌شود و اعمال قانون و پیشبرد اهداف مدیریت شهری در این محلات تسهیل خواهد شد.
انتخاب فردی بیرون از بافت فرسوده تنها منجر به تشکیل یک دفتر به نام تسهیل‌گری آن هم به صورت محدود می‌شود و احتمال پیشبرد اهداف مدیریت شهری را به حداقل می‌رسد، درست به همین دلیل است که بیشتر برنامه‌ها به منظور احیای بافت‌های فرسوده شهر با شکست مواجه خواهد شد. مشارکت‌پذیری ساکنان بافت در فرآیند احیا از اهمیت زیادی برخوردار است و چنانچه شاخص‌های انسانی در مفاد برنامه‌ها مورد توجه قرار نگیرد، طرح‌های شهری محکوم به شکست خواهد بود.