بزرگنمايي:

کرمان رصد - هویت شهری نوعی نگاه و ادراکِ ساکنان بافتِ آن منطقه، همراه با عادات مخصوص، عواطف، سنن و مجموعه رفتارهای منسجم‌شان نسبت به شهر است؛ تعریفی کیفی و انتزاعی که همان ساکنین نیز در ایجاد و یا تغییر آن نقش دارند.

هویت شهری مقوله‌ای است شامل ارزیابی‌های کیفی و معنوی که رابطه ی مستقیمی با فرهنگ شهری دارد. که نبودِ یکی از آن دو، نابودیِ بخش دیگر راه رقم می‌زند و در مقابل شناسایی و شناساندنِ هویت شهری در انسجام و عدم التقاط فرهنگیِ آن جامعه نقش موثری ایفا میکند.
در این بخش قصد داریم تا با مرور تاریخی و معماری پیرامون استراتژیک‌ترین پایتختِ ایران‌زمین، به بازنمایی هویتی بپردازیم که سالهاست در پیچ و خم زندگی مدرن شهری در حال فراموشی کامل است؛ مقوله‌ای که تاثیر کمرنگ شدنِ آن در فرم و نمای ساختمان‌ها، خیابان‌ها، الگوهای توسعه شهری و تمامی بخش های بصری شهر به سهولت قابل مشاهده برای عموم می‌باشد. بدیهیست مهمترین حامیان برای حفاظت از شهرها همانا ساکنان آن شهر هستند که با برخورداری و اطلاع از فرهنگِ غنی پیرامونی، با تعهد بیشتر نسبت به پاسداری از آن می‌پردازند.
نام تهران در برخی متون تاریخی
· تئودوسیوس بیسینی ستاره‌شناس و ریاضیدان یونانی که در قرن دوم پیش از میلا د می‌زیست، نخستین نفری بود که در نوشته‌هایش نام تهران به شکل گذرا ذکر گردیده است.
· اما اﺑﻮ اﺳﻌﺪ ﺳﻤﻌﺎﻧﻲ در ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﺪی ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺗﻬﺮان ﻗﺒﻞ از ﺳﺪه ﺳﻮم ﻫﺠﺮی ﻗﻤﺮی اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ، از ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﺣماد ﺗﻬﺮاﻧﻲ رازی ﻧﺎم ﺑﺮده ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻫﺴﺘﻪ اوﻟﻴﻪ ﺷﻬﺮ ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎم آن ، دﺳﺖ ﻛﻢ از آﻏﺎز دوران اﺳﻼﻣﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. او در "الانساب" مینویسد: «طهرانی نسبت به طهران است...و طهران قریه‌ای است در ری، و آن مشهورتر از طهران، اصفهان است. و از آنجا اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﺣماد ﺗﻬﺮاﻧﻲ رازی بیرون آمده...و مرگ او در سرزمین عسقلان در سرزمین شام به سال 261 هجری بوده است.»
· محمد بن علی بن حوقل معروف به ابن حوقل جغرافیدان و جهانگردِ ایرانی ‌الاصل سده چهارم قمری شمال ری را ﺷﻬﺮ ی ﺳﺮﺳﺒﺰ و دارا ی ﺑﺎغ ﻫﺎی ﻓﺮاوان و دارای میوه‌های متنوع معرفی می‌کند.
· همچنین ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری هم‌دوره ابن حوقل در کتاب مسالک الممالک نوشته است: "و مِن رَساتیقها المشهوره قصران الداخل و الخارج و بهزان..." ترجمه: از روستاهای معتبر آن قصران داخل و قصران خارج و بهزان است.." اصطخری نام تهران را با "ت" نوشته بود که در نسخه های بدل تبدیل به بهزان و حتی بهنان شده است. این اشتباه سبب شد تا جغرافی‌نویسان بعدی تهران و بهزان را دو روستای جداگانه بدانند که هیچگاه سند محکمی دال بر این فرضیه یافت نشد.
· ابن بلخی نیز در کتاب خودش به نام فارسنامه و در فصل "کورتهای فارس" که حدود سال های500 هجری قمری نوشته است از آثار و ویژگیهای تهران چون انارِ طهرانی سخن به میان آورده است .
· نجم الدین ابوبکر محمد ابن علی ابن سلیمان راوندی در کتاب معروف خویش به نام راحه الصدور به سال 599 هجری قمری روایت کرده است که مادر سلطان ارسلان سلجوقی که در سال 561 هجری قمری از ری قصد عزیمت به نخجوان را داشت در نزدیکی تهران فرود آمد و درهمان ایام خود سلطان نیز در دولاب که ناحیه ای در جنوب شرقی تهران است اقامت داشت .
· یاقوت حموی در دانشنامه‌ی جغرافیایی به نام معجم البلدان در سال 620 هجری قمری تهران را قریه‌ای از توابع ری می‌داند که اکثر آن زیر زمین ساخته شده و علت مشخص‌نبودن جمعیت این قریه را در آن می‌داند .
· مرتبط با همین نوشتار، ذکریای قزوینی در کتاب آثارالبلاد (674هجری قمری )که تقریبا 70 سال بعد از یاقوت حموی نوشته شده درباره تهران چنین مینویسد: تهران روستایی است زیرزمینی مانند لانه‌ی موش کور که اهالی آن به محض حمله دشمن در زیرزمینها مخفی می شدند .
ویژگی منحصر بفردِ برخورداری از حفره های زیرزمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آن، پناهگاه خوبی برای برخی دولتمردان و اشخاصِ تحت تعقیب بود. از سویی با شناخت کافی و اشراف کامل به چنین ویژگی، کاروان های بزرگی که از محورهای فوق الذکر عبور میکردند مورد هجوم و چپاول بومیان منطقه قرار میگرفتند.
آرایش باغهای محصور، دهلیزها و خانه های زیرزمینی، امنیت خانه ها را دوچندان کرده بود و با این اطمینان قلبی تا سالها بر ضد حکامِ منطقه سر به شورش گذاشته و خراج پرداخت نکنند.
· البته یکی از دلایل دیگر که بومیان متمایل به زندگی در زیرزمین بودند را گونزالس دکلاویخو، نماینده هانری سوم، پادشاه اسپانیا در دربار امیرتیمور که در سال‌806 هجری‌قمری به تهران آمد بیان کرده است. وی تهران را مکانی در زیر زمین توصیف می‌کند که مردمش برای در امان ماندن از آب‌هایی که شمال را به سمت جنوب تهران طی می‌کنند، زندگی در زیر زمین را به روی آن ترجیح داده‌اند.
· در این بین شاید رسمی‌ترین و همینطور ابتدایی‌ترین آمار از جمعیت تهران به‌عنوان یک بافت شهری منسجم را «حمدالله مستوفی» در سال740 هجری قمری در کتاب نزهه القلوب آورده است؛ «تهران یکی از ییلاقات ری است و آب‌وهوایی گوارا و سالم دارد و دارای باغ‌های میوه فراوانی است و جمعیت زیادی حدود نیم کرور داشته است.».
· توماس هربرت از درباریان انگلیسی که به دربار شاه عباس اول روانه شده بود و نقشه‌ای بینظیر از میدان نقش جهان از او بجای مانده است، در سال1308هجری قمری در مورد تهران می‌گوید: "تهران در میان جلگه قرار گرفته و دارای 3000خانه و چند بازار است که از آجر ساخته شده اند و بازارهای آن بطوری بناشده که فاقد سقف می باشند. و چشمه ها و تاکستانها، باغها و جویبارهای زیبایی دارد." در دوره حمله افاغنه تهران سقوط کرد، به دستور اشرف افغان تمامی باغها و تاکستانها تبدیل به ویرانه شد و همچنین 500تن از مردان آن در نبرد کشته شدند .